Leonardo da Vinci was een genie die op verschillende gebieden succesvol was, en staat bekend als een getalenteerd uitvinder, wetenschapper, architect, beeldhouwer en schrijver. Maar de grootste hoogten die deze briljante vertegenwoordiger van de Italiaanse Renaissance bereikte in de schilderkunst… Hoewel het aantal overlevende schilderijen dat hij maakte klein is, is zijn kwalitatieve bijdrage aan de wereldcultuur als kunstenaar enorm. Met zijn gedetailleerde kennis van de menselijke anatomie en meesterlijke weergave van het licht op het doek was Da Vinci’s werk een belangrijke stap in de richting van realisme. Zijn werk had een directe invloed op de latere ontwikkeling van de schilderkunst in Europa en ver daarbuiten. Wij bieden u een selectie van tien van de beroemdste meesterwerken die onder het penseel van da Vinci vandaan kwamen.
Een overzicht van de beroemdste schilderijen van Leonardo da Vinci
| Nominatie | plaats | Het werk | beoordeling |
| Een overzicht van Leonardo da Vinci’s beroemdste schilderijen | 10 | Aanbidding van de Wijzen | 4.5 |
| 9 | Madonna Litta | 4.5 | |
| 8 | Annunciatie | 4.5 | |
| 7 | Madonna en anjer | 4.6 | |
| 6 | Heilige Anna met Madonna en Christuskind | 4.7 | |
| 5 | Portret van Ginevra de Benchi | 4.7 | |
| 4 | Johannes de Doper | 4.7 | |
| 3 | Dame met een hermelijn | 4.8 | |
| 2 | Madonna in de rotsen | 4.9 | |
| 1 | Mona Lisa | 5.0 |
Aanbidding van de Wijzen
Beoordeling: 4.5
Dit vroege werk werd in 1480 geschilderd op verzoek van de Augustijner monniken van het klooster van San Donato, in Scopeto, nabij Florence. Het moest het hoofdaltaar van het klooster sieren, maar werd nooit voltooid omdat de kunstenaar naar Milaan vertrok. Dit schilderij verbeeldt een bekende scène uit het Evangelie. Drie wijzen volgden de leidende ster naar Bethlehem om de pasgeboren Christus aan te bieden. Ook aanwezig op het doek zijn de pelgrims die Maria en het Kind omringen en de ruiters op de achtergrond.
De compositie lijkt zeer harmonieus, met het centrale deel ingesloten in een driehoek, culminerend in het hoofd van de moeder van Jezus. Ze steekt af tegen de achtergrond van de andere personages door haar rust en kalme houding. Om de hoofdpersoon te benadrukken, verandert da Vinci het perspectief enigszins, waardoor de Madonna met kind iets groter wordt… De jongeman rechts is volgens kunsthistorici de auteur zelf op jonge leeftijd (ten tijde van het schilderij was hij ongeveer 30).
Madonna Litta
Beoordeling: 4.5
Het schilderij dankt zijn moderne naam aan de Milanese familie Litta, in wier privé-verzameling het enkele eeuwen lang verkeerde. Da Vinci schilderde het oorspronkelijk voor de heersers van Milaan. Het beeld van een vrouw die een kind in haar armen houdt was een zeer populair onderwerp in de late 15e en vroege 16e eeuwse schilderijen. Madonna Litta onderscheidt zich onder de werken van de beroemde kunstenaar door de harmonie van de vormen, de symmetrie van de compositie en het evenwicht tussen licht en schaduw.
Het werk is een zeer emotioneel stuk, met een impliciet maar voor de aandachtige kijker begrijpelijk gevoel. Te oordelen naar de draden op de kleding van de vrouw, waren de in die tijd gebruikelijke speciale voedingsspleten al beschermd, d.w.z. de baby was in het stadium van spenen. Maar blijkbaar, niet in staat om het jammerlijke huilen van het kind te verdragen, scheurde zijn moeder haastig de hechtingen en voedde hem. De specht is te zien in de linkerhand van het kind. Da Vinci stond bekend om zijn liefde voor vogels en zij symboliseerden de menselijke ziel in zijn kunst.
Annunciatie
Beoordeling: 4.5
Dit werk is gemaakt door een jonge Leonardo da Vinci in het atelier waar hij in de leer ging bij de schilder Andrea del Verrocchio. De scène is gebaseerd op de verschijning van de aartsengel Gabriël aan Maria in het evangelie, wanneer hij haar vertelt dat zij is uitverkoren om de moeder van Christus te worden. De hemelse boodschapper houdt een witte lelie in zijn linkerhand, die de zuiverheid van Maria symboliseert. Op de achtergrond heeft de auteur een uitgestrekt landschap geplaatst met een rij bomen, bergen en een rivier die zich in de verte uitstrekt en waarop schepen varen. Deze oplossing, in tegenstelling tot de traditionele weergave van deze bijbelse gebeurtenis binnen, maakte het mogelijk de indruk te versterken en het plechtige karakter van het moment te benadrukken.
Hoewel het tot de vroege werken van da Vinci behoort, geeft het toch al een sterk gevoel van da Vinci’s individualiteit en aangeboren talent weer. Hij was een van de eerste kunstenaars van zijn tijd die zoveel aandacht besteedde aan het achtergrondlandschap, en niemand vóór hem was in staat om de plooien in de draperieën zo zorgvuldig en realistisch te tekenen.
Madonna en Anjer
Beoordeling: 4.6
Dit schilderij werd door Da Vinci gemaakt op een moment dat hij al een onafhankelijk kunstenaar was geworden en zijn eigen atelier had, zoals blijkt uit Florentijnse documenten. Volgens de aantekeningen van de schilder en schrijver Giorgio Vasari, een tijdgenoot van Leonardo, was de Madonna met anjer bestemd voor paus Clemens VII.
Het schilderij toont het contrast tussen de kalme, temperamentvolle moeder en het spontane, energieke kind dat worstelt om de bloem in haar hand te bereiken. De rode anjer, die zo de aandacht van het kind trekt, vult het tafereel met drama, want in de context van de religieuze symboliek van die tijd stelde hij het toekomstige lijden van de Heer voor. Het kleurenschema van Madonna’s kleding harmonieert met het berglandschap op de achtergrond, en het gebruik van de sfumatotechniek wekt een indruk van afstandelijkheid op haar gezicht.
Heilige Anna met de Madonna en het Christuskind
Beoordeling: 4.7
In opdracht van de Florentijnse kerk Santissima Annunziata voor het bovenste altaarstuk. De hier gebruikte iconografische stijl, de “Anna-driehoek” genoemd, die de Maagd Maria toont met haar moeder Anna en het Christuskind, is afkomstig uit Noord-Europa, waar een traditie van verering van de heilige Anna is ontstaan. Het is moeilijk om niet de originaliteit op te merken waarmee Leonardo de drie personages in het verhaal heeft gerangschikt: Mary zit bij Anne op schoot en deze laatste staat op het punt haar zoon vast te pakken, die een lam probeert op te zadelen. Daarmee week het schilderij sterk af van de tradities van zijn voorgangers. Omdat hij een hekel had aan ouderdom en de daarmee gepaard gaande verwelking, wordt Christus’ grootmoeder afgebeeld als een mooie, jeugdige vrouw van wie de leeftijd nauwelijks te onderscheiden is. Bovendien is er hier geen sprake van religieuze plechtigheid, de setting wordt als intiem en zelfs met een zekere mate van humor weergegeven.
De centrale groep is visueel opgenomen in de piramide, waardoor een gevoel van heelheid in de compositie kon ontstaan. Ze wordt ook geaccentueerd door de belichting en het contrast van de kleuren. Lachende gezichten getint met de karakteristieke da Vinci-stijl van licht sfumato. De figuren zijn verhoogd ten opzichte van de toeschouwer, wat hun selectiviteit en hun toewijding aan een hoger doel benadrukt.
Portret van Ginevra de Benchi
Beoordeling: 4.7
Een van Leonardo’s vroege schilderijen, waarschijnlijk in opdracht van de Venetiaanse staatsman Bernardo Bembo. Het toont de dichteres Ginevra d’Amerigo de Benci, Bernardo’s platonische liefde. In die tijd stond de kunstenaar nog onder invloed van zijn leermeester Verocchio en de populaire school van Nederlandse schilders, wat tot uiting komt in de strengheid van de lijnen, de onrealistisch gladde en prachtig bleke huid en de beperkte kleurstelling. Het gezicht van het meisje contrasteert sterk met de jeneverbesstruik op de achtergrond. Interessant is dat het Italiaanse woord voor jeneverbes (ginepro) overeenkomt met haar naam. Een atypisch renaissance portret van een vrouw op straat. In die tijd was het gebruikelijk om dames binnenshuis te schilderen.
Deskundigen die het schilderij voor het eerst zagen, hadden enige twijfel over de toeschrijving ervan, aangezien Da Vinci bijna altijd grote nadruk legde op de handen en het een pectorale afbeelding betrof. Later bleek echter dat het was bijgesneden (waarschijnlijk was de onderkant beschadigd). Dit blijkt uit de schets van de handen van een vrouw, die overeenkomt met het portret, en uit een krans die op de achterkant van het doek is geschilderd, met een duidelijk ontbrekend stuk.
Johannes de Doper
Beoordeling: 4.7
Schilderij “Johannes de Doper” is een van Da Vinci’s late meesterwerken… Het is anders dan andere werken van een kunstenaar die graag bijbelse personages omringde met rijke, natuurlijke landschappen. Maar de solide donkere achtergrond benadrukt de figuur van Johannes zeer expressief, wat overigens niet past in de algemeen aanvaarde canons. In plaats van de ascetische oudere of man van middelbare leeftijd met een strenge blik, zien we hier een vrouwelijk uitziende jongeman met een zachte, raadselachtige glimlach, vergelijkbaar met die van een Joconde, en goed verzorgde haarlokken die over zijn schouders vallen.
Niettemin zijn alle noodzakelijke attributen van Johannes aanwezig: het wollen gewaad, het dunne rieten kruis, de wijsvinger die naar de hemel wijst. Het model voor het beeld was Salaio, toen een leerling van Leonardo. De stijl van het schilderij doet vermoeden dat de schilder een van de initiatiefnemers was van het maniërisme, dat later zeer populair werd in de West-Europese kunst.
Dame met een hermelijn
Beoordeling: 4.8
Indirect historisch bewijs suggereert dat het een portret is van Cecilia Gallerani, de minnares van de hertog van Milaan, die Da Vinci’s werken betuttelde. Het meisje is gekleed in een voor haar tijd vrij sobere jurk, ze heeft een doorzichtig kapje op haar hoofd, haar voorhoofd is versierd met een fijn bloemblad… In tegenstelling tot de meeste portrettisten uit de vijftiende eeuw gaf Leonardo er de voorkeur aan mensen niet strikt in profiel of voluit te schilderen, maar in een lichte halve draai van het lichaam met het hoofd naar de andere kant gedraaid, die de figuur verlevendigt en de lijn van schouders en nek naar voren brengt. Met betrekking tot dit schilderij konden we het beeld van een vrouw ook een zeker mysterie meegeven.
Cecilia met een witte hermelijn in haar armen. Katten waren toen niet erg gebruikelijk onder de Italiaanse aristocratie, en velen hielden zulke exotische dieren als huisdier. Gezien de voorliefde van de kunstenaar voor symboliek, is de hermelijn hier waarschijnlijk afgebeeld met een reden. In het Grieks heet het “gale”, wat overeenkomt met Gallerani. De hermelijn stond ook bekend als symbool van zuiverheid (in termen van hoofse moraal kon een dame een favoriet zijn van een machtige edelman en toch formeel onbesmet zijn, in tegenstelling tot courtisanes).
Madonna op de rots
Beoordeling: 4.9
Madonna in de rotsen werd geschilderd voor plaatsing boven het altaar in de Milanese San Francesco Grande kapel. Het onderwerp komt overeen met het apocriefe Evangelie van Jacobus, dat vertelt over de ontmoeting van Maria met Christus en Johannes de Doper, wiens moeder hem in de woestijn verborg toen Herodes de kinderen van Bethlehem afslachtte. De kunstenaar bond op meesterlijke wijze de personages samen in één compositie door middel van gebaren en houdingen. Een stenen grot dient als achtergrond, die een mysterieuze en mystieke sfeer creëert en de traditionele kerststal in de grot weerspiegelt.
De vier figuren zijn harmonieus gegroepeerd in een piramide, hun contouren verzacht door een subtiel spel van licht en schaduw. Beide zijn typisch da Vinci’s werk. De kunstenaar gebruikte ook schaduwen om diepte en volume prachtig over te brengen. Verkrijgbaar in twee versies. Het eerste van deze werken werd door de monniken niet aanvaard omdat het niet voldeed aan de kerkelijke voorschriften (geen aureool, geen kruis en enkele andere details), dus vroeg Leonardo zijn leerlingen een tweede doek te schilderen, waaraan hij zelf slechts minimaal deelnam.
Mona Lisa
Beoordeling: 5.0
“Portret van Madam Lisa del Giocondo” wordt beschouwd als het hoogtepunt van Leonardo da Vinci’s gehele oeuvre en het beste voorbeeld van Italiaanse Renaissance schilderkunst. Bovendien is het een van de beroemdste en meest herkenbare schilderijen ter wereld. Kunsthistorici hebben geconcludeerd dat het portret van Lisa Gherardini is, de vrouw van een zijdehandelaar uit Florence. Volgens tijdgenoten nam dit schilderij een speciale plaats in Leonardo’s leven in – de kunstenaar, die gewoonlijk niet graag in opdracht werkte, gaf bijna al zijn tijd aan de “Mona Lisa”, zelfs toen hij met andere werken bezig was. Hij streefde naar perfectie en bracht zijn ervaring en aangeboren talent tot volle bloei.
De compositie en de inkleuring van het schilderij worden als voorbeeldig erkend en er wordt ook optimaal gebruik gemaakt van de unieke sfumatotechniek, die het doek vult met diffuus licht en het gezicht van de vrouw bijna levend doet lijken. Zijn blik, die de kijker lijkt te volgen, en zijn raadselachtige glimlach hebben niet alleen de aandacht getrokken van kunsthistorici maar ook van psychoanalytici. Sigmund Freud beschreef het als zowel terughoudendheid als verleiding, liefde en bedreiging. De intellectuele spiritualiteit van het gezicht op het portret wordt omlijst door het grillige, bijna fantastische berglandschap in de verte.
Wat zijn de 10 beroemdste schilderijen van Leonardo da Vinci?